Landbezit in Oudorp

Toen Niesje Punt in 1825 haar testament opmaakte had zij nog drie kinderen in leven, Grietje, Klaas <VI-4> en Dirk <VI-5>. Het testament geeft een indruk van een deel van de bezittingen van haar en haar man Sijmen Bloothooft <V-5>. De kinderen krijgen hun erfdeel, maar Dirk tevens het recht om de landerijen voor f 8400 over te nemen. Terwille van de localisatie van het bezit zijn aan de beschrijving de nummers toegevoegd zoals die voorkomen in de legger van de landerijen in Oudorp en de bijbehorende kadastrale kaart [1].

“Ik prolegateer aan mijne dochter Grietje Bloothooft, huisvrouw van Arie Jansz Baart, wonende te Alkmaar, mijne bloedkoraalde ketting en mijn trouwring en zulks bij vooruitmaking boven haar erfdeel, met vrijstelling van inbreng.
    Ik legateer aan mijn zoon Dirk Bloothooft, landman, wonende te Oudorp om op mijn overlijden bij scheiding mijner nalatenschap in zijn erfdeel voor eene somma van achtduizend vierhonderd guldens te mogen overnemen den navolgende vaste goederen, te weten

    Een huismanswoning [174] met een daarbij staande woonhuisje gemerkt No 1 en erf [173], benevens een boet [27] aan den zuidzijde van het huis staande en geleegen te Oudorp
    Vijf aaneen verheelde stukken weiland [24, 25, 26, 28], gelegen in den polder van Oudorp, tezamen groot vijftien bunders negen en dertig roeden en twee en vijftig ellen, belend de Oudorper molentogt ten westen, Willem Bekemeyer ten oosten en ten zuiden en de voorschreven woning en erf ten noorden [2]
    Een stuk weiland gelegen als voren, genaamd de turfakker [94], groot een bunder zes en veertig roeden en zestig ellen, belend met de dorpsdijk ten zuiden en Willem Bekemeyer ten noorden [3]
    Een stuk weiland gelegen als voren genaamd de Hiemert [96a] groot circa acht en tachtig roeden belend met het gereformeerde kerkgebouw van Oudorp ten noorden en Willem Bekemeyer ten zuiden
    Een stuk weiland gelegen als voren annex het laatstvoorgaande perceel, genaamd de Kapelman [4] [96b], groot circa acht en tachtig roeden, belend met een stuk land behorende aan de Gereformeerde Kerk te Oudorp ten noorden en Willem Bekemeyer ten zuiden
    Twee aaneen verheelde stukjes weiland gelegen als voren annex het voorgaande perceel genaamd de Koog [90], groot circa een bunder en zes en zeventig roeden, belend met Willem Bekemeyer te zuiden en ten noorden [5]
    Vijf aan elkander gelegen akkers zaadland gelegen op de Oudorper geest [172], tezamen groot circa negen en vijftig roeden belend met het bovenomschreven huis en erf ten zuiden, de kerkelaan ten noorden en de weg ten oosten en ten westen
    Een houtboschje, gelegen over de Halvemaansbrug in de jurisdictie van Oudorp [B57], groot circa vijfien roeden, met belend Willem Bekemeyer ten zuiden en Gerrit Sweerekant ten noorden

Ik heb de voorschreven vaste goederen naar mijn beste kennis opregtelijk en in gemoede op de voorschrevene som van achtduizend vierhonderd guldens gewaardeerd, en het is mijne begeerte dat alle dezelfe goederen voor de voorschrevene som aan mijnen bovengenoemde zoon Dirk Bloothooft zullen worden toebedeeld”.

Alkmaar, Notaris Adrianus Bolten, 2.8.1825

Het recht zou vervallen bij vooroverlijden van Dirk. Niesje Punt werd echter 80 jaar en overleed in 1839. Daarmee overleefde zij zowel Dirk die al in 1826 overleed, en haar dochter Grietje die in 1838 overleed. Het is dus de vraag of ouderdom zo gezegend is, als vijf van de zes kinderen eerder ter grave zijn gedragen.

In de legger van de landerijen van Oudorp [6] wordt in ongeveer dezelfde tijd als Niesje Punt haar testament maakt een overzicht gegeven van het totale bezit van (de weduwe Simon) Bloothoofd in het deel Oudorp dorp. De omvang wordt uitgedrukt in bunder (=ha), roeden (=are), ellen (=centi-are). Voor vergelijking met eerder gegeven oppervlakten: 1 ha = 3.5 geers = 42 snees.

Nummer der percelen Soort der eigendommen Grootte van ieder belastbaar perceel
    bunder roeden ellen
11 Wei en hooiland 3 53 40
24 - 2 83 80
25 - 3 70 90
26 - 3 68 60
27 Schuur - - 90
28 Wei en hooiland 4 77 40
89 - - 78 10
90 - 1 78 80
92 - - 85 90
94 - 1 42 60
96 - 1 91 80
102 - 1 49 60
105 - 1 9 10
108 - 1 - 60
157 Huis en erf - 28 30
169 Bouwland - 44 10
172 - - 51 90
173 Wei en hooiland - 44 40
174 Huis en erf - 4 20
  totaal 31 16 50
  dorp totaal 265 70 50

Daarnaast was er nog een bosje op de Geest van 23 roeden [B57]. Er was geen bezit in de Schermer. Sijmen Bloothooft bezat in de Oudorper polder 15% van het totale areaal. Een grote boer derhalve. De bovengenoemde legger stemt grotendeels overeen met de eerste kadastrale beschrijving van Oudorp uit 1832. Daaruit blijkt dat de wed. Simon Bloodhoofd op de derde plaats staat wat betreft de grootte van het oppervlakte van de landerijen. Eerste is Pieter Hart uit Alkmaar met 39 ha, tweede de gemeente Oudorp met 33 ha. Van de eigenaars die in Oudorp wonen komt Niesje Punt dus op de eerste plaats. Dat blijft zo als naar het zogenaamde kadastrale inkomen wordt gekeken waarin ook de kwaliteit van de gronden is verwerkt. Dat inkomen was voor haar bepaald op f 1119.

Met behulp van nummers op de kadastrale kaart [7] die eveneens rond 1820 is gemaakt is gemaakt is het goed mogelijk om de weilanden en de boerderij te localiseren en om ze in verband te brengen met de aankopen van Claas Bloothooft <IV-2>, die de basis legde voor het Oudorper bezit, en die van Sijmen Bloothooft zelf.


Kaart Oudorp sectie A met landbezit.jpg (67365 bytes)
Alkmaar Kadaster Gemeente Oudorp sectie A (1820-1830). Het landbezit van 
Niesje Punt wed. Sijmen Bloothooft. No 27 en 174 zijn de boerderij en schuren, 
centraal tussen de landerijen. Ter orientatie: Alkmaar ligt boven de kaart, 
tussen 96 en 102 ligt de Gereformeerde kerk, onderaan de Schermerringvaart..

Oudorp is gebouwd op de Oudorper geest, het zuideinde van een langgerekte zandrug. Helemaal in het zuiden van de rug staat daar oostelijk wat afgezonderd de gereformeerde kerk met begraafplaats. De Molentogt ligt direct westelijk naast de rug. In het noorden loopt de weg over de rug door naar de Halvemaansbrug voor een verbinding met St.Pancras en de Huigendijk. Aan de noordzijde van het dorp ligt de RK kerk die in die tijd nog een schuurkerk was, met daarnaast de Heerenweg naar Alkmaar. De omringende polder wordt ten zuiden en oosten begrensd door de Geestmerambachtsdijk. Het dorp telde in 1832 101 gebouwen “bestaande merendeels uit boerenwoningen, waarvan eenigen zeer goed en hecht gebouwd zijn en allen goed onderhouden, terwijl het overige gedeelte bestaat uit daglonerswoningen van weinig waarde”. “In deze gemeente bestaat geene andere paarden of veefokkerij dan die welke voor de ingezetenen zelve vereischt worden. De takken van nijverheid bestaan bijna uitsluitend in het maken van kaas, welk product op de markt in Alkmaar geleverd en verkocht wordt, terwijl de graanteelt van bijna geen belang hoegenaamd is” [8] .

Uit n.7 in het testament van Niesje Punt valt af te leiden dat de boerderij en erf op de zuidrand van het dorp liggen, vlak bij de gereformeerde kerk. De akkers liggen tussen de ‘gemene’ wegen maar hebben de kerklaan ten noorden [172]. Het is waarschijnlijk dat de boerderij dezelfde is die Claas Sijmens Bloothooft in 1760 samen met 13 morgen land kocht als “het huis waarin de kooper tans woonachtig is” [174]. Voor de opname voor de eerste kadastrale atlas van 1832 worden alle landerijen en bebouwingen geklassificeerd aan de hand van voorbeelden [9]. Bij huizen onder de vierde klasse: “Deeze klasse bevat in zich minder ruime en goed gebouwde boerderijen” “voorbeelden: A174 van wed S. Bloothoofd met bruiker K. Bloothoofd, landman, ...” “deels in steen en hout en rietgedekt”.

Het is een bijzonder toeval dat er een tekening bestaat van Oudorp uit 1786 van H. Tavenier [10] die vanaf de Geestmerambachtsdijk een gezicht op Oudorp vanuit het zuiden geeft. De tekening geeft op de voorgrond precies de landerijen van Sijmen Bloothooft weer, met links van de gereformeerde kerk, eerste de tuitgevel van het raadhuisje annex schooltje, en dan de boerderij. De schuur (of boet), de hooimijt en het huis komen precies overeen met de kadastrale plattegrond uit het begin van de 19e eeuw. Zie boven en in meer detail onder.

Oudorp prent detail.jpg (6871 bytes)
Boerderij van Sijmen Bloothooft (links) met daarachter het schooltje en rechts de Gereformeerde kerk. Detail van tekening van H. Tavenier (1786). Vergelijk ook de prent van Bulthuis uit dezelfde tijd, hieronder.

N.7 [172] omvat waarschijnlijk onder andere de Akker van Baert, gekocht in 1774, dat “de kooper ten zuijden” heeft [11]. Ten noorden ligt de Kerklaan, en die is afgebeeld op een tekening van J. Bulthuis aan het einde van de 18e eeuw [12]. Daarop zien we de Gereformeerde kerk met links daarvan de school annex raadshuis. Voor de school liggen de akkers van Willem Beekmeijer, en rechts van de bomenrij helaas niet zichtbaar het bouwland en de boerderij van van Simon Bloothooft.

Oudorp prent Bulthuis 18e eeuw.jpg (21948 bytes)
Prent van H. Bulthuis getekend aan het einde van de 18e eeuw, van de Gereformeerde kerk in Oudorp. We kijken over wat akkertjes bouwland heen (perceel A171, eigenaar Willem Beekmeyer) waar druk wordt gewerkt. Rechts de Kerklaan. Daar weer rechts van lag perceel A172, "de Akker van Baert" van Sijmen Bloothooft, en daaraangrenzend zijn boerderij (A174).

De meeste andere weilanden beslaan ongeveer de helft van het gebied dat begrensd wordt door de gereformeerde kerk ten noorden, de Molentogt ten westen, het Noordhollands Kanaal ten zuiden en de Geestmerambachtsdijk ten oosten. Zie weer boven op de kadastrale kaart van Oudorp (1832), waarin de landerijen staan aangegeven. Hieronder daaruit het fragment van het hart van Oudorp.

Oudorp kaart dorpskern.jpg (18271 bytes)
Kadastrale kaart van het hart van Oudorp. Bulthuis stond ongeveer rechts van boerderij 165 toen hij de bovenstaande prent maakte. De percelen ten zuiden van de kerklaan (172, 173, 174, 27 en 26) waren o.a. bezit van Sijmen Bloothooft.

Daarnaast zijn er nog aankopen geweest die we niet in het testament van Niesje Punt terugvinden. Al op 25.6.1781 koopt Sijmon voor f 325 van Aafje Buijs een huis, erf en een kroftje land groot 6 sneesen, belend de Herenweg ten westen en Pieter Nieuboer ten Noorden [13]. Op 1.4.1793 koopt Zimon Bloothooft van Cornelis Groenveld voor f 1700 een stuk weiland genaamd de Schapenweid, groot 8 geersen, met daarnaast de Osseweid, groot 3 geersen, met Jan Bekemeijer ten noorden, de Molentogt ten oosten en de Erve Chastelain ten Zuiden [14] [11]. Dat wil zeggen, hij moest de Molentogt over om er te komen. Drie naast elkaar gelegen akkertjes zaadland, 2 geersen groot, belend Dirk Klaver ten Zuiden en Erven Pieter Jonker ten Noorden die op 4 .12.1787 voor f 80 werden gekocht [15] moeten waarschijnlijk op de Geest worden gesitueerd waar bouwland was en [169] is een goede kandidaat Tenslotte is het goed denkbaar dat Niesje Punt via haar familie door vererving landerijen had verworven, met name [102, 105, 108] en het huis [156].

Alhoewel Niesje Punt in 1822 bepaalt dat het grootste deel van de landerijen na haar dood door haar zoon Dirk zouden kunnen worden aangeschaft, vervalt deze optie door de dood van Dirk in 1824. Dan verkoopt Niesje op 4.11.1829 [16] de helft van het bezit aan haar dochter Grietje (en haar man Arie Jansz Baart) en de andere helft aan haar zoon Klaas. Klaas Bloothooft krijgt het huis en erf [174] en de weilanden [173, 24, 25, 26, 27, 28, 94] en bouwland [172] en bosje [B57]. Grietje Bloothooft krijgt het huis en erf [157], de weilanden [11, 89 = 29, 96, 194 = deel 90, 102,105,108] en bouwland [169]. Waarschijnlijk was [92] al eerder aan Willem Bekemeyer verkocht en [105a] aan de RK kerk. De tweedeling volgt een logica van wei- en bouwland dat vlakbij de boerderij gegroepeerd  is. Het is waarschijnlijk een afspiegeling van twee groepen landerijen die ooit via Maartje Pieters Ouwejan en Niesje Punt in de familie Bloothooft kwamen. Uiteindelijk worden de landerijen na de dood van Grietje en Klaas op hun beurt door de nabestaanden verkocht en dat is dan het einde van de boerenbedrijven van Bloothooft in Oudorp.

Referenties

[1] Kadaster Alkmaar, Sectie A, Oudorp ~1820-1830
[2] Oudorp OR 6256 Transporten 1777-1797, waarschijnlijk is dit de boerderij van Sijmen’s vader Claas Bloothooft, waar ¼ op 5.2.1788 door zijn broer Pieter aan Sijmen werd verkocht voor f 1700 (inclusief de boerderij), “65 geersen 7 sneesen en 6 roeden, belend met Jan Bekemeijer ten Westen en de Geestmerambachtsdijk ten Oosten”
[3] Oudorp OR 6257 Transporten 1808-1811, op 16.12.1810 gekocht uit de boedel van Dirk Klaver en Zijtje Groot, samen met ‘de Kapelman’ voor f 150.
[4] De naam verwijst ongetwijfeld naar de naastliggende kapel. Mogelijk is ‘man’ te herleiden tot meent, de gemeenschappelijke weide.
[5] Oudorp OR 6256 Transporten, 6.6.1784 gekocht door de Erven Claas Bloothooft, “genaamd de Koogh, de togt   ten Westen, d’Erve Cornelis Dirksz ten Noorden, de geestmerambagtsdijk ten Oosten en de Erve Pieter Jonker ten Zuijden”. Koog is een algemene naam voor veld of wei. Zie ook: Schönfeld, M.   (1950), Veldnamen in Nederland, herdruk 1980, Gijsbers & Van Loon, Arnhem
[6] Oudorp 381 Legger der landerijen begin 19e eeuw
[7] Alkmaar Kadaster Gemeente Oudorp sectie A
[8] Alkmaar Kadaster Gemeente Oudorp sectie A
[9] Berg, W.J. van den (Red.) (1990). Kadastrale Atlas van Noord-Holland, deel 4 Koedijk, Oudorp, Sint Pancras. Stichting Kadastrale Atlas Noord-Holland 1832
[10] GA Alkmaar, topografische atlas nr. 1354
[11] Croft is de vooral noordhollandse algemene naam voor veld of wei; de akker van Baert verwijst naar de voornaam van een voormalige eigenaar.
[12] GA Alkmaar, topografische atlas nr 1356
[13] Oudorp OR 6256 Transporten 1777-1797
[14] Oudorp OR 6256 Transporten 1777-1797. Ossenweide en Schapenweide duiden uiteraard op het gebruik van het weiland. Of dat historisch of contemporain gold is onbekend.
[15] Oudorp OR 6256 Transporten 1777-1797
[16] Oudorp, not. Dirk Waiboer